Gezinnen zijn van grote waarde voor de stad; de stad is op haar beurt goed voor het gezin. Het zijn gezinnen die bijdragen aan sociale structuren en oog hebben voor veiligheid en aantrekkelijkheid van de openbare ruimte. Daarnaast biedt de stad mogelijkheden om werk dichtbij te organiseren en zo gemakkelijker te combineren met zorg voor de kinderen. De ervaring leert dat een efficiënter tijd-ruimtepatroon van het gezin meer gelijkheid in de verdeling van zorgtaken met zich meebrengt. En dat niet alleen. In buurten met veel gezinnen zijn vriendjes voorhanden om samen buiten te spelen en komen kinderen potentieel meer in contact met kinderen met diverse achtergronden. Maar het behouden van het gezin in de stad is een uitdaging. Voor de publicatie ‘Als steden gezinsvriendelijke zouden zijn’ onderzochten Urhahn en de Van Leer foundation welke ontwerpprincipes bijdragen aan een gezinsvriendelijke stad. In deze korte essayreeks gaan we dieper in op enkele van deze principes. In dit eerste essay benadrukken we de rol van de rijke schoolomgeving als spil in de kindvriendelijke buurt.
Van rijke schooldag tot rijke schoolomgeving
Er is al veel aandacht voor kansrijk en gezond opgroeien van (jonge) kinderen. Zo is de Rijksoverheid samen met partners het programma Rijke Schooldag begonnen, dat is gericht op het kansrijk en gezond opgroeien van jonge kinderen. Met het programma wordt de onderwijsdag aangevuld met sportieve en culturele activiteiten en bijvoorbeeld huiswerkbegeleiding. Net als de rijke schooldag is ook een goed ontworpen en geprogrammeerde schoolomgeving waardevol voor de ontwikkeling van het kind: de rijke schoolomgeving. Deze is aantrekkelijk, veilig, groen en buiten schooltijd toegankelijk om te spelen. Veilige routes voor langzaam verkeer verbinden de school met de buurt en de woningen. De meerwaarde van de rijke schoolomgeving zit tevens in de programmering: ook buiten schooltijd kunnen de buitenruimte en de voorzieningen van de school worden gebruikt.
De school(omgeving) als multifunctionele plek van ontmoeting
De schoolomgeving functioneert sterker als ontmoetingsplek als er verschillende redenen zijn om ernaartoe te komen. Een buurtschool, waar kinderen uit de directe omgeving op school zitten, bevordert ontmoetingen tussen ouders en tussen kinderen. De samenkomst bij de opvang en op school draagt bij aan sociale contacten in de buurt. Kinderen kunnen ook buiten schooltijd gemakkelijk afspreken en de ouders leren hun buurtgenoten kennen, wat soms tot vriendschappen leidt.
Jammer genoeg is de school nog vaak een op zichzelf staande voorziening met een afgesloten plein, gebruikt tijdens schooluren. Prima voor veel kinderen die er op school zitten, maar de waarde van de school en haar omgeving wordt vergroot wanneer deze multifunctioneel wordt ingezet. Wanneer de school gecombineerd wordt met opvang kunnen voorzieningen worden gedeeld. Buiten de school- en opvangtijden kan een deel van de ruimte dienen voor de buurt, bijvoorbeeld voor buurtsportcoaches met sportlessen voor kinderen uit de buurt, bewonerscommissies, of buurtbewoners die een activiteit willen organiseren. Het speelplein kan fungeren als openbare speelplek voor de hele buurt. Dit vraagt natuurlijk wel om flexibiliteit in het gebruik en beheer van de ruimtes. Door voorzieningen te clusteren, zoals scholen, supermarkten en zorgvoorzieningen, wordt het gemakkelijker voor ouders om het brengen en halen van schoolgaande kinderen te combineren met andere dagelijkse activiteiten.
Een rijke schoolomgeving is een veilige omgeving met goede routes
Naast multifunctionaliteit kenmerkt een rijke schoolomgeving zich door onderdeel te zijn van een langzaam verkeersnetwerk binnen de buurt met de school als spin in het web. Langzame netwerken zijn veilige routes voor de (in dit geval jonge) voetganger en fietser. Oversteekplekken zijn duidelijk en veilig. Auto’s weten dat ze voorrang moeten verlenen en accepteren eventuele vertraging.
Kindcentrum Rivierenwijk, ontwerp: DOK Architecten, fotografie: ScagliolaBrakkee.
Een mooi voorbeeld van een autoluwe schoolomgeving met goede verbindingen is te vinden in de Rivierenwijk in Deventer. Het kindcentrum grenst aan een natuurspeeltuin. De openbare ruimte is overwegend autoluw en een kiss and ride is ingericht als atletiekbaan. Dit multifunctionele ruimtegebruik zorgt enerzijds voor een leuke speelvoorziening en het beperken van autoverkeer en anderzijds voor een prettige openbare ruimte voor de buurt.
De rijke schoolomgeving doet er nog een schepje bovenop. Het jonge kind, dat vaak net rijkt tot de hoogte van de spiegel, wordt vaak over het hoofd gezien. Het is daarom dat veel ouders hun kind niet alleen naar school durven te sturen, en ze vanwege veiligheidsoverwegingen zelfs vaak met de auto brengen. Maar de grote hoeveelheid autoverkeer maakt de omgeving juist onveilig. Een herinrichting van de routes helpt om deze cirkel te doorbreken. Om schoolgaande kinderen te behoeden voor de haastige autobestuurder is er eigenlijk maar één echte oplossing: de schoolomgeving is volledig autovrij. Dit voorkomt ongelukken en vergroot de aantrekkelijkheid van fietsen en lopen. Dat is niet alleen bevorderend voor de veiligheid, het is ook goed voor de autonomie van het opgroeiende kind. Kinderen kunnen eerder zelfstandig naar school en doen belangrijke ervaring in het verkeer op als voorbereiding op de middelbare school. Het leert hen ook gezond gedrag aan: niet de auto, maar op de fiets of te voet. De ouders profiteren ook: zij kunnen hun kinderen al eerder alleen laten reizen.
Deze verandering hoeft natuurlijk niet in één keer plaats te vinden. Een mooi begin is bijvoorbeeld het introduceren van de ‘schoolstraat’, waarbij de straat tijdens begin- en eindtijden van de schooldag worden afgesloten voor de auto. Of het introduceren van de autovrije schooldag, waarbij iedereen wordt uitgenodigd om lopend of op de fiets naar school te komen.
Een rijke schoolomgeving vereist een aantrekkelijke, toegankelijke ruimte rondom de school zelf
Tot slot is een veilige en aantrekkelijke buitenruimte bij de school essentieel. Een mooie kans is om de buitenruimte zo in te richten dat deze voor de hele buurt toegankelijk en aantrekkelijk is. Je draait het gebruik als het ware om: een (groene) openbare gebruiksruimte voor de hele buurt, die ook wordt gebruikt door de school en kinderopvang.
Forum ’t Zand, ontwerp: VenhoevenCS, fotografie: Luuk Kramer.
Een mooi voorbeeld van een school(omgeving) die ten goede komt aan de hele buurt is te vinden in park Groot Zandveld in Utrecht. Hier zijn twee basisscholen, een kinderopvang, sportzaal en buurtcentrum en te huren ruimtes gecombineerd in één gebouw. De ruimte eromheen functioneert als park voor de hele buurt en wordt ook gebruikt door de schoolkinderen.
Op weg naar een rijke schoolomgeving voor elke school dus! Maar er is meer nodig voor een gezinsvriendelijke stad. In ons volgende essay gaan we in op collectiviteit in de stad. Heb je een aanvulling of mooi voorbeeld met betrekking tot de rijke schoolomgeving? Laat het ons weten! Ben je benieuwd hoe kindvriendelijk jouw schoolomgeving is? Neem contact met ons op voor een quickscan via LinkedIn of stuur een email naar onze experts ad@urhahn.com en/of wendy@urhahn.com.